Begrijpend lezen van vak naar vaardigheid

Begrijpend lezen is niet een kwestie van een boek pakken, een tekst lezen en er vragen over beantwoorden. Dat wordt helaas vaak nog wel zo gezien door ouders én leerkrachten en daardoor ook door leerlingen.

Kinderen die zich bewust zijn van begrijpend lezen, zullen daar veel voordeel uithalen. Ze passen de vaardigheden namelijk sneller en bewuster toe, waardoor ze ook hoger zullen scoren als begrijpend lezen getoetst wordt.

Begrijpend lezen is begrijpend leven

Misschien klinkt het wat zweverig, maar begrijpend lezen gaat veel verder dan alleen maar lezen. Begripsvorming van een tekst of een boodschap komt niet enkel en alleen door een tekst door te nemen. Wat vooral helpt is erover in gesprek gaan, erover nadenken, argumenten formuleren, een mening vormen of een kritische vraag stellen.

Zeker in deze 21e eeuw, waarin van leerlingen een kritische houding wordt verwacht, is het vreemd dat begrijpend lezen niet meer en meer een vaardigheid is verworden.

Vaardigheid in plaats van vak

Wanneer scholen het begrijpend lezen niet meer als vak of subdomein van taal gaan zien, maar als vaardigheid, kan een reactie ontstaan die het niveau van begrijpend lezen naar een hoger level tilt.

Begrijpend lezen als vaardigheid zou er namelijk op neerkomen dat kinderen van zichzelf een tekst of boodschap dusdanig benaderen dat ze de hoofdgedachte en het doel kunnen filteren. Dan leren ze voorbij de tekst te kijken en ontdekken ze dat er feiten en meningen in de tekst zitten en kunnen ze zo ook bepalen hoe betrouwbaar een tekst is.

Kinderen die begrijpend lezen als vaardigheid beheersen, kijken niet meer zomaar naar een nieuwsuitzending, maar zullen er vragen bij gaan krijgen. Ook nemen ze reclameboodschappen, zoals billboard langs de snelweg of aanbiedingen op internet, niet zomaar meer aan en zullen ze zich afvragen waarom je de eerste drie maanden voor de helft van de prijs een abonnement krijgt of waarom de tandarts merk X aanbeveelt. 

Je kunt overal begrijpend lezen

Zoals je hebt kunnen lezen, kun je begrijpend lezen overal toepassen. Elke vorm van tekst nodigt uit om in je hoofd de volgende vragen te beantwoorden:

• Wat staat er eigenlijk?
• Wie zegt dat?
• Waarom zegt diegene dat?
• Wat is het doel van deze tekst?
• Is deze tekst een mening of een feit?

Als ouder kun je helpen om de vaardigheid van begrijpend lezen op je kind los te laten. Je kunt zorgen voor een rijk aanbod van teksten: niet alleen leesboeken, maar ook handleidingen (ook al staat er geen woord in geschreven, de handleiding om een Kallax kast van IKEA in elkaar te zetten is zeker een mooie manier om begrijpend lezen toe te passen!), recepten, nieuwsberichten, reclames, ingezonden brieven in de krant en zelfs boodschappenlijstjes nodigen uit om begrijpend lezen én kritisch denken te activeren. 

Lees ook: 10 dingen die je als ouder moet weten over begrijpend lezen

Begrijpend lezen is begrijpend luisteren en begrijpend spreken

Wil je je kind begrijpend lezen aanleren als vaardigheid? Dan is het goed om te beseffen dat begrijpend lezen eigenlijk helemaal niet opgaat. Het gaat om veel meer dan dat: lezen is slechts één pijler. Om tot begripsvorming te komen kun je dieper op een tekst ingaan door erover te spreken en naar elkaar te luisteren. Daarmee komt een tekst (of liever boodschap) immers pas echt tot leven. Erover praten en naar elkaar luisteren helpt om zelf een mening te vormen en tot argumenten te komen doordat je de feiten kent. 

Een kind dat hier op jonge leeftijd mee begint, gaat vast en zeker veel beter scoren op de toetsen begrijpend lezen. Maar, nog belangrijker, dit kind zal ook een kritischere houding aan gaan nemen. Een houding die in de 21e eeuw van pas komt.

Vaardigheid begrijpend lezen op school

Op ons artikel kwam van veel ouders en leerkrachten de vraag of het dan niet mogelijk is om begrijpend lezen als vaardigheid neer te gaan zetten op school. Dat is natuurlijk heel goed mogelijk. Onze visie daarop delen we graag.

Begrijpend lezen komt binnen de taallessen onvoldoende uit de verf. Daarom zou het aandacht verdienen om niet meer te spreken van een vak, maar van een vaardigheid. Wanneer de vaardigheid van begrijpend lezen wordt vertaald, moet een kind het volgende kunnen (waarbij aan de vaardigheid technisch lezen al is voldaan):

• De bedoeling van de boodschap achterhalen (waarom is deze boodschap er?);
• Het doel van de boodschap verwoorden in eigen woorden (dus eigenlijk willen ze…);
• Een kritische houding aannemen (Klopt het wat hier staat? Zijn feiten te controleren? Wat is de mening van de schrijver?);
• Zelf een mening kunnen vormen over de tekst;
• Het gesprek met de klasgenoten en leerkracht aan kunnen gaan;
• Een tekst kunnen samenvatten of een conclusie kunnen trekken. 

Deze vaardigheden zijn te oefenen op de volgende momenten:

• Lessen wereldoriëntatie (geschiedenis, aardrijkskunde, natuur en techniek);
• Tijdens kringgesprekken op school;
• Bij gastsprekers in de klas;
• Tijdens het bekijken van nieuws in de klas;
• Op elk moment dat er gesprekken plaatsvinden tussen leerlingen, leerkrachten en andere betrokkenen.

Conclusie

In dit artikel pleiten we voor begrijpend lezen als vaardigheid en niet langer als vak, omdat we menen dat het een vaardigheid is (begrijpen begint met begrepen worden). Een beheersing van deze vaardigheid vertaalt zich uiteindelijk in een kritisch en zelfstandig denkende leerling, die precies weet wat hij met een tekst en boodschap aan moet. Of het nu een Cito-toets begrijpend lezen, een tekst tijdens een toets Leerling in Beeld of een nieuwsbericht is.